χημική θεωρία ήταν τότε μια πανίσχυρη εξήγηση για την υγεία και την προσωπικότητα. Οι άνθρωποι διακρίνονταν σε τέσσερις τύπους: Χολερικοί (θερμοί και ξηροί, οξύθυμοι, πεισματάρηδες), Μελαγχολικοί (ψυχροί και ξηροί, εσωστρεφείς, επιρρεπείς στη θλίψη), Φλεγματικοί (ψυχροί και υγροί, πράοι, αργοί), Αιματώδεις (θερμοί και υγροί, εξωστρεφείς, κοινωνικοί). Από την αρχαία Ελλάδα έως και τον Διαφωτισμό, οι τέσσερις χυμοί καθόριζαν το πώς οι άνθρωποι έβλεπαν τον εαυτό τους: τι έπρεπε να τρώνε, πού να ζουν, ποιες θεραπείες να ακολουθούν. Η ιδέα στηρίζεται στη σκέψη του προσωκρατικού Εμπεδοκλή (5ος αι. π.Χ.), που υποστήριξε ότι τέσσερα βασικά στοιχεία, γη, νερό, αέρας, φωτιά, αποτελούν τα θεμέλια του κόσμου. Ο Ιπποκράτης (460-370 π.Χ.) μετέφερε αυτή τη λογική στο ανθρώπινο σώμα, σημειώνει το BBC, μιλώντας για τους τέσσερις χυμούς: κίτρινη χολή, μέλαινα χολή, φλέγμα και αίμα. Αιώνες αργότερα, ο Γαληνός (2ος αι. μ.Χ.) διαμόρφωσε μια ολοκληρωμένη θεωρία, συνδέοντας τους χυμούς με τη θερμοκρασία, την υγρασία, τις εποχές, τα στάδια ζωής και τα στοιχεία της φύσης. Ετσι, ο μελαγχολικός ανθρωπότυπος ήταν «γη – χειμώνας – γήρας», ο αιματώδης «αέρας – άνοιξη – εφηβεία», ο χολερικός «φωτιά – καλοκαίρι – παιδική ηλικία» και ο φλεγματικός «νερό – φθινόπωρο – ενήλικη ζωή». Ακόμη και η εμφάνιση θεωρείτο ένδειξη: οι μελαγχολικοί ήταν σκούροι και ισχνoί, οι φλεγματικοί εύσωμοι και «υγροί», οι χολερικοί «κοφτεροί» στην όψη. Η ανθεκτικότητα μιας ιδέας Η σύγχρονη ψυχολογία και οι «Μεγάλοι Πέντε» Οι θεωρίες του Αϊζενκ επηρέασαν έντονα τη σύγχρονη ψυχολογία. Σήμερα, κυριαρχεί το μοντέλο των Μεγάλων Πέντε παραγόντων (Big Five): νευρωτισμός, εξωστρέφεια, δεκτικότητα στην εμπειρία, ευσυνειδησία και συγκαταβατικότητα. Οι πέντε αυτοί άξονες, σύμφωνα με το BBC, θεωρούνται ανεξάρτητοι μεταξύ τους, αν και έρευνες έχουν δείξει ότι συχνά δημιουργούν δύο υπερκατηγορίες: πλαστικότητα (εξωστρέφεια + δεκτικότητα) και σταθερότητα (χαμηλός νευρωτισμός + ευσυνειδησία + συγκαταβατικότητα). Κι εδώ, όμως, εμφανίζονται τέσσερις συνδυασμοί που θυμίζουν ξανά τους χυμούς: Υψηλή πλαστικότητα, χαμηλή σταθερότητα = χολερικός Υψηλή πλαστικότητα, υψηλή σταθερότητα = αιματώδης Χαμηλή πλαστικότητα, χαμηλή σταθερότητα = μελαγχολικός Χαμηλή πλαστικότητα, υψηλή σταθερότητα = φλεγματικός Παρά τις ενστάσεις για το κατά πόσο οι υπερκατηγορίες αυτές είναι ρεαλιστικές, ή απλά στατιστικά τεχνάσματα, η γοητεία του απλού σχήματος των τεσσάρων τύπων φαίνεται ανίκητη. Το ενδιαφέρον είναι ότι, ενώ οι φυσιολογικές εξηγήσεις περί χολής και φλέγματος έχουν προ πολλού καταρριφθεί, το σχήμα των τεσσάρων τύπων επέζησε. Επανεμφανίστηκε στον Σαίξπηρ, επανήλθε στον Αϊζενκ, και αντανακλάται ακόμη και στα πιο εξελιγμένα μοντέλα της σύγχρονης ψυχολογίας, αναφέρει το BBC. Αυτό ίσως δείχνει κάτι βαθύτερο: ότι, ανεξάρτητα από την επιστήμη της εποχής, οι άνθρωποι αναζητούμε μοτίβα για να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Θέλουμε απλές κατηγορίες, «κουτάκια», που να μας βοηθούν να βγάλουμε κάποιο νόημα από την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Και έτσι, καταλήγει το BBC, από την αρχαία Κω του Ιπποκράτη μέχρι τα ερωτηματολόγια προσωπικότητας του 21ου αιώνα, η γοητεία των τεσσάρων τύπων συνεχίζει να επιστρέφει, άλλοτε με χυμούς, άλλοτε με στατιστικούς παράγοντες και άλλοτε με εγκεφαλικούς νευροδιαβιβαστέ Πηγή: Protagon.gr
